Упрощенная HTML-версия
84
— Ояғын бiлмедiм. Ендi... күштi жауға не деп болады.... — Елмырза сол арда майысқақ
бiр мiнезiне басты: — Ол Шектiлер де ақ патшаның құрығынан құтылып кете қоймас.
— Қайдам.
— Жақында Орынбордың күбiрнәтiрiнен елге тиiспеңдер деген жарлық келдi. Содан
берi мұндағы тыштақайлардың көтiне бұрыш қыстырыла бастады. Маған сенбесеңiз, оны
мына Ережептен сұраңыз, — деп, Елмырза қысылған кезде сөздiң бетiн басқа бiр кiсiге
аудара салатын тәсiлiне басып, жанында әлге дейiн тiс жармай отырған Ережепке жалтақтап
қарады.
Сасып қалған Ережеп тамағын кенеп:
— Төке, оның айтып отқанының қылаудай өтiрiгi жоқ, — дедi. — Мына жердегi
бетiмен кеткен атты казактардың iстеп жүргенi ғой ол.
— Ақ патша оларды неге бетiмен жiбередi? Ондай оңбағандарға тәртiп бермей ме?
— Бергенде, ақ патша деген алыста жатыр. Бүйердегi жағдайдың бәрiн ол қайдан бiле
берсiн?
— Е, солай де. — Тоғанақ бұлардың жүзiне сенбей қарады.
Елмырза әңгiменiң бiткенiн безiп, батырдың жүзiне тура қарады:
— Сонымен, Төке, ұлыққа не деп айтып барайын?
— Оның не дейтiнi жоқ, кешелерi ана Әлiмдер көмек сұрағасын бара қалып ем, оның
соңының неге соққанын ендi бiлiп отырмын. Әгәр ұлықтарың шынымен сендердi жiберсе,
онда айта барыңдар, мен ендi бәрiн де қойдым. Iжқандай нәстеге араласпайым дедi де.
— Жақсы, дәл осылай деп айтып барам. — Елмырза орнынан тұрып, сыртқа шыға бердi
де, керi бұрылып қарады. — Төке, бөтен ойлап жүрмеңiз, осы жерде отыра берiңiз. Ұлықты
өзiм көндiрем. Сосын хабар өзiмнен болады.
Олар Тоғанақтың ауылынан ұзап шыққасын, iздеген уақытты соза түскiлерi кеп,
Қызылдың жықпыл-жықпылында отырған бай Шөмекейлердiң ауылдарына соғып, сыбағалы
қонақасыларын жеп, қыдырғанды мақұл көрдi. Сүйтiп жүргендерiнде айға жуық уақыт та
өте шықты. Елмырза мен Ережеп Тоғанақты iздеп таба алмадық деп айтайық деп уәделестi
де, соңдарына ерген жiгiттердi үйдi-үйлерiне таратып жiбердi. Бiрнеше күннен кейiн екеуi
Қазалыға кеп, Фитингоф пен Захваткинге өтiрiк ақпар бердi. Сосын олар орыс ұлықтарының
арқаларына жапқан шапандары мен берген күмiс ақшаларына мәз болып, бет-бетiне тарасты.
28
Жәнiбек өз ауылына қарай асықпай жүрiп келе жатты. Кеше ғана қанды қырғынның
ортасынан тағы да аман-есен шыққан ол алдағы татар дәмiнiң, көрер қызығының барына...
осы жолы шын қуанды. Сол сәтте оның басына балдан тәттi өмiр шiркiннiң қадiр-қасиетiн,
шын бағасын бiле бермейiн-ау, деген бiр ой шауып, ол ой келе-келе бiр бүйiрiне тiкенше
қадалып, қайта-қайта мазалай бердi. Шынына келгенде, сондай. Болмаса кеше ғана
Ақмешiтте болған қырғын шайқаста жараланған бұның тағы да оққа қарсы шабатын не жөнi
бар едi? Одан да тиыш тiрлiкке бой сұнып, өз үйiнде етер тiршiлiгiн қаузап жата бермедi ме?
Сонда қалай? Ау, барша халықтың басы құралып, өзiне өктемдiк, қысастық жасап, зорлық-
зомбылық көрсеткен аузы түктi кәпiрге, күллi исламның ата жауына қарсы шығамыз деп
талап қылып жатқан кезiнде, мұның қарақан қара басының қамын жеп, қараүйде жатып
алғаны өз басына лайық па? Жоқ, бұл ешуақта үйте алмайды. Қандай жағдайда да бұл өзiнiң
ел-жұртымен бiрге болады. Бұрынғылардың “у iшсең, руыңмен” деген нақылын бұл берiк
ұстайды. Әлде бұның ағайынның басына қиын iс түскен кезде олардан iргесiн аулақ сап,
ертең өзiне осы жағдай тап болмайтындай көрiп, бөлектене бергенi жөн бе? Әрине, жөн
емес. Сондықтан да бұл орыстардың озбырлығына шыдамай соғыс ашқан Тоғанақ батырдың
оң талабына шын кеуiлiн көрсетiп, қол жинап, көмекке келдi.
Олар Кызылдың iшiне дендеп енген сайын, түскей жақтың ыстық лебi айқын сезiле
бастады. Бұл араларда қар аздау екен. Кейбiр күн көзi түсе қоймайтын көлеңке жақтарда
сiресiп жатқан қардың әлi мұрты да шағылмапты. Оның есесiне күнгей жақтың барлығы
жалаңаш. Кей араларда аздап көк шығып та қалыпты, Жәнiбек кешегi қанды қырғын
шайқаста бiраз әлсiреп қалған орыс әскерiнiң өздерiн iндетiп қуа алмайтынын жақсы бiлiп,
ендi асықпай жүрiп отырды. Аттары кешегi арпалыста әбден борбайларын созып, қара еттерi
жыртылып, қалжырап қалған-ды. Ендi оларды ауанымен жүргiзе отырып, Қызылдың бiр
жықпылын қыстап отырған Әбдiраманның ауылына келдi.
Биыл Әбдiраман қашанғы көнтақыс әккiлiгiне басып, мына жағдайдың алды-артын
өлшестiрiп, Қызылға тереңдеп барып қыстаған-ды. Онда да құмның адам аяғы жете қоймас,
сырттай көзге түспейтiн бiр ойында отыр екен. Әбдiраман бұларды көрiп, өтiрiк куанған
боп, қошемет кылып жатты.