Упрощенная HTML-версия
алды. Сол қамшы боп, батылданып, қызға қарай ысырыла түсiп, iлгерi қарай қолын
созды. Қыз жиырылып жатыр. Мұның қолы оның оң иығына тидi. Қыз бiр түрлi боп
керi ысырылды. Бiрақ мұның қолын қаққан жоқ. Сол екен, Тiлемiс тұла бойының бiр
түрлi дiрiлдей бастағанын, iш жағында бiр оттың лаулай жанып жатқанын, еркiнен тыс
бiр күштiң өзiне қарай ие жөнелгенiн байқады. Дереу қызды бас салып, құшақтай
алды…
Құда аулында он шақты күн болғаннан кейiн, бұлар ауылдарына қайтты. Төрт-бес
түйеге қыз жасауын артып, бiр-екi жеңге бұларға ере жүрдi. Жолшыбай жiгiттер мен
қыз-келiншектер әзiл-қалжыңнан бiр арылмады. Ауылға келгесiн, той қылып,
төңiректегi ауылдардың бар кiсiсiн шақырып жiбергеннен кейiн, киiт кигiзiп,
жеңгелердi ауылдарына аттандырып шығарып салысты. Содан кейiн әкесi бұларға жеке
отау тiккiзiп бердi. Бiр жылдан кейiн еншiсiн берiп, алдына азын-аулақ мал салып,
бөлек шығарды. Тiлемiс ендi өзiнiң жiгiт санатынан шығып, азамат болғанын, өз
бетiнше әкеге салмақ салмай, тiршiлiк кешуi керектiгiн, өз нәпақасын өзi табуға
тиiстiлiгiн бiлдi. Жас келiншегi де шаруа екен. Үй iшiнiң шаруасын тасқаяқтай
қағыстырды. Сол жылы оның аяғы құтты боп, қойы кiл егiзден төлдедi. Бiр үйiр жылқы
қасқыр тартпай, қыстан аман-есен, қоңды шығып, құлындап берсiн! Сол жылы да жаз
ерте шығып, жас қозылар тез отығып кетсiн! Тiлемiс мұны жақсылыққа жорыды.
Келiншегiне iштей сүйсiндi. Сүйтiп жүргенде екi-үш жыл өте шықты. Бұл қанша күтсе
де, келiншегiнiң аяғы ауырламады. Соны көрiп, ауыл-үйдiң арасына неше түрлi сыпсың
әңгiме тарай да бастады. Әкесiнiң қабағы да ашылмай қойды. Мұны келiншегi де
сезетiн сықылды, көп аса үндемейдi, бiр түрлi айыпты кiсiдей, жүзiн төмен салады да
жүредi. Соны көрiп, Тiлемiс оны қатты аяп кеттi. Сен солайсың-ау деп бiр ауыз артық
тiл қатқан жоқ. Құдай бермесе, нағылам, деп, малын бағып жүре бердi. Сол арада бұл
мына дүниеде ұлы өзгерiстердiң болып жатқанын өте кеш есiттi. Естiсе де, оған бас
қатырмады. Сонау жер түбiндегi патшаның құлағанынан маған келiп кетер не бар, мен
алдымдағы малымды бiлем, басқада шаруам жоқ, деп жүре бердi. Сүйтiп жүргенде,
әкесi қайтты. Оны ақ жуып, арулап қойғаннан кейiн, өзiне тете екi iнiсi еншi алысты.
Үлкен ағасы әлдеқашан бөлек шығып кеткен. Ендi шаңырақ тоқалдан туған кенже
iнiсiне қалды. Бұл әке дәулетiне қызығып, өзгелер құсап алапа жыртысып жатпады, бар
болғаны әкесiнiң тобылғы сапты қамшысы мен тымағын алды. Соны әкеп, өздерi
жататын оң жақтағы керегенiң басына iлiп қойды.
Ол осы жайбарақат тiршiлiгiм өзгередi-ау, бiреулер кеп малымды ортаға салады-ау
деп ойлаған да жоқ. Бiр күнi осы Досберген бастаған бiр топ кiсi аулына жетiп келдi. Ол
бұған колхоз құрылып жатқанын, ендi шаруашылықты көп болып, көлемдеп
жасайтындарын, бұрынғы сенiкi-менiкiнiң қалатынын айтты. Тiлемiс үнсiз тыңдап
отырып, оның сөзiне түсiнген жоқ. Бар бiлетiнi — соңғы жылдары атқа мiнiп, белсендi
боп жүрген Досбергеннiң сөзiн жерге тастау қиын. Үйтсең, жауапқа тартыласың. Одан
да сенiкi жөн деп ың-шыңсыз құтылған жөн. Ол Досбергеннiң сұраған малын санап
берiп, мойынға түскен қарызынан құтылдым ба деп едi, Досберген бұған қарап тұрып:
— Ал өзiң кәйтесiң? — дедi. Бұл ақтарылып:
— Кәйткенi қалай? — дедi.
— Қалқозға кiресiң бе?
— Ол өзi... Қалай, менi ала ма?
— Сен орташасың. Алғанда сенi аламыз.
— Иә, жөн екен, — дедi бұл мына пәледен оп-оңай құтылғанына қуанып.
— Жөнi сол, сен қалқхоздың жылқысын бағасың. Мына қалған малың қалқоздiкi
болады.
— Ау, бұ деген табан ақы маңдай терiммен өсiрген өз малым емес пе? Ол қалай
қалқоздiкi болады? — дедi бұл сол арада ыршып түсiп.
— Ол солай, — дедi Досберген түнере түсiп. — Әгәр жекеменшiк болам десең, онда
бай-құлақтың сарқыншағы деп, кәмпескелеймiз.