Упрощенная HTML-версия
алдында кәңкиген қара машинканы бiр саусағымен тоқылдатып отырған аққұбаша
келiншектiң үстiнен далаға тастады. Күн түске тармасып қалған. Шақырайған күннiң
табына дес бере алмаған құрғақ ауа әлден-ақ қызып, тынысты тарылтып барады.
Көйлегi денесiне жабысып қалған. Кеңсе iшi қапырық. Шiркiн, осындайда көкiрегiң
кеңiп сала берер мамыражай сәуiрдi айтсайшы. Бұл кез Сыр өңiрiнiң ең бiр ажарлы
шағы. Биыл да сол дағдысынан айнымай, көктем Сыр бойына ерте кiрдi. Көкек айының
ортасына таман қалың түсiп, көбесi сөгiлмей жатқан сiреу қарды құбыладан бетi аумай
тұрып алған май-тоңғысыз ескек жел бiр жұманың iшiнде бойына құрт түсiрiп, өне
бойын кеулей былбыратып, iрiмтiктеп жiбердi. Сайын далада сарқырап су ақты.
Ойдым-ойдым тақырларда ботаның көзiндей көзгелдек сулар тұрып қалды. Содан көп
өтпей сең бұзылды. Сыр бұрынғыша шiреп тасымай, қақ-қақ айрылған сең үстiнде
қызыл суын қаптай жайып, көне арнасын қуалай ақты. Соны көрген кәрi-құртаң:
«Жарықтық, Сыр баяғыда қалай тасушы едi. Алыптың да алқымына әлуеттi шеңгел
жармасқаны-ау!» — деп бастарын шайқап, таңдайларын қағысады. Шынында да, жыл
санап дарияның суы азайып барады. Бұрын кемерiнен асып, шалқар теңiзше айдыны
жарқырап жататын ұлы дарияның кәзiр өткел бермес мiнезi жоқ. Кей жерлерi
жiңiшкерiп, арық сияқты боп қалған. Бұрын паром жалдап өтетiн ел кәзiр Сырдың кез
келген тұсынан жаяу-жалпылап өте бередi. Сыр суының осындай аздығына қарамастан,
жыл сайын күрiш алқаптары қанатын кеңге жайып барады. Егерiн еккенмен,
аңылжыған ұлы шiлде келген бойда, кебiрсiген жерден нұр тарта алмай, жезше сарғая
бастаған салыға бiр қасық су тауып бере алмай, ауылдың шөпке шығарлары жанығып
бiтедi. Биыл совхоз сол тапшылықтан құтылыпты. Әсiресе, Жықпыл бойына салы егiп
отырған Набаттың атыздары суға аузы-мұрнынан келе толып тұр.
Набат демекшi, бұл қызбен бiр класта оқыды. Мiнезi ашық, денесi тығыршықтай
күлегеш қыз. Өзi қараның әдемiсi. Бөтекеше бұлтиған екi бетi үнемi жарықмай
жаққандай жылтырайды да тұрады. Езу тартса болды, жұқа ернi жасырып тұрған
перденiң әр жағынан қаладай ақ тiстерi жарқ етедi. Тоқшылыққа оның сонысы ұнайды.
Тек ұнамайтыны, қыз бойын күтуге әуес. Сабақ үстiнде де әлдененi әндеткен
Мылтықбайдың көзiн ала бере алақандай айнаға бiр үңiлмесе кеуiлi көншiмейдi. Әрi
сабақты жүрдiм-бардым оқиды. Сонда да тоқсан сайын ол мақталады. Жыл аяғында
әлгiлердiң қатарында сол жұредi. Оған себеп, Набат белсендi, қоғам жұмысы десе,
iшкен асын жерге қояды. Мектепте ол қатыспайтын үйiрме аз. Комсомол жиналысы
бола қалса, сөз жоқ, ол сөйлейдi. Концерт болса, сөз жоқ, ол тақпақ айтады. Тiптен
спорттан жарыс бола қалса, шөжедей үрпиген қыздардың үйiрiн бастап, ол сарт та сұрт
волейбол ойнап жатады. Бiр жағынан өзi интернатта жататындықтан, сонда тәрбиешiге
оң көз. Оқушылар үш мезгiл тамақ iшсе де, оң қарына жалпақ қайыс белбеудей қызыл
шүберек байлап ап, әркiмге бiр мәтiби боп тұрғаны. Набаттың сонысын көрiп, кейде
бұл сабақты қай кезде оқиды екен, әлде құймақұлақ па деп ойланатын. Олай дейiн десе,
Набат сабақ айтқанда мұның алдына түсiп кете қоймайды. Сонда да Набат үлгiлi, Набат
озат, Набат белсендi. Ата-аналардың бастарын құраған сайын мектеп директоры
шәпеш, терiсi жұқа Жиенидiң соның аяғын жер-көкке тигiзбей тұрғаны. Бiр қызығы,
сөз қашырған кез болса, сабақты жақсы оқығанына қарамастан, бұл сыналады. Бұл
көкiрек те, менмен де, өзiмшiл де, тентек те боп шығады. Оған себеп — Тоқшылық
қоғам жұмысына ықылассыз. Ел алдына шығып, бос сөздi айтуға құлықсыз. Неге
екенiн қайдам, Набат таңдайы таңдайына жұқпай, айтып жататын әңгiменi бiр түрлi
ерсi көредi де тұрады. Үнемi ол өтiрiк соғатын сияқтанады. Үйтiп бас қатырғанша,
оқымаған кiтабын оқығанды жөн көредi. Тек жиылыс сайын шымбайына батар сын
естiп жатқанда ғана: «Неге мен де ана ел құсап ширамаймын? Неге далбайымды
қолыма алып далақтамаймын?» — деп, ой қашыртады. Бiрақ артынша онысын ұмытып
кетедi. Ондайда мұның қасынан Набат бiр шекесiнен қарап, тымпиған қара торы жүзiне
әжуасы аралас, табалауы жетерлiк кердең күлкiнi қондырып, қымбат иiссудың
жұпарын бұрқыратып өте шығады. Құдды мұнысы: «Сен арқа етiңдi арша, борбай