Упрощенная HTML-версия
Бәйдеш терезеден баяғы өздерi жүрген төңiрекке қарап отырып, әлгi қасқыр
кездескен сәтте түйген сабағынан мына тiршiлiкте де танбай келе жатқанын ойлап,
сөлекеттеу күлiмсiредi. Сосын әлгi ойды басынан тез шығарып тастап, қайтадан алға
қарады. Пойыз осы кезде салдырлаған бойы станцияға жақындап та қалған екен. Мiне,
бiрiншi постының жанынан теңселе зулап өте шықты. Алдан Майлыбастың кiшкене,
тапал тамдары көрiне бастады. Олардың жандарында егiлген бiрнеше түп қара тал
көрiнедi. Бер жақта қаңқиып тас казарма тұр. Оның алды толған тал. Ұзын состав
шайқалақтап жақындаған сайын, казарманың алды анық көрiне бастады. Кезекшi
қолына сарғыш жалауын орамын жазбай ұстап, жалт етiп кейiн қала бердi. Су тартатын
үлкен құбыр да кейiн қалды. Әне, баяғыда бұлар оқыған мектеп. Кәзiр онда ешкiм
оқымайды. Мектеп жабылған. Оның қасында жерден жарып шықққан бұлақ атқылап
жатыр. Сол арадағы көп үй қаңырап қалған. Бер жағында да шарбағы тозып, иесiз
жатқан тамдар бар. Естуiнше, темiржол бойы автоматтандырылғасын, бiраз разъездар
жабылып, жұмысшылар қысқартылып, iрi стансалар ғана қалған. Жұмысшылар
темiржолды сол стансалардан арнаулы машинамен кеп жөндеп кетедi дейдi. Соның
салдарынан темiржолшылардың көбi жақын маңдағы қолхоз, совхоздарға көшiп кеткен.
Бұрын бiр-бiрiне бүйiрлерiн тығып, жыпырласып отыратын көп ел кәзiр стансада жоқ.
Баяғы көп жұрттан бес-алты үй ғана қалған. Соған қарап отырып, Бәйдеш бiр түрлi
болды. Көз алды ысыған сықылданды. Жанарына әр жағынан жылып, бiр тамшы келе
жатқандай көрiндi. Ол дереу селт етiп, бойын жиып ала қойып, жан-жағына қарады.
Өзiне көз салып отырған ешкiмнiң жоқтығын көргесiн барып, кеуiлi орнына түстi. Ендi
қайтадан басталған сарғыш далаға, анадай жерде дөңгеленiп бара жатқан дария жиекке
көз тастады. Бұрын пойызбен осы арадан өткенде Сырдарияның иiнi жарқ етiп
көрiнетiн-дi. Кемерiнен асып-төгелiп жатқан көп су ақ айдыны жарқырап, майда
толқындары күн сәулесiмен шағылыса жарқ-жұрқ ойнап, сиқырлы бiр дүниедей көрiнiп
кететiн. Ендi дария тартылғалы, ол жоқ. Әлгi иiннiң қайыры шығып қалыпты. Көп
жерiн қамыс басып кетiптi. Соның арасынан қылдырықтай боп дария ағып жатыр.
Арғы бетi мен бергi бетi қол созым жердей-ақ. Сол төңiректе қамыс орып жүрген
әйелдер көрiнiп қалады. Бәйдеш сол жаққа қарағыштай бердi. Мұның қалпын байқаса
керек, қарсы алдында отырған семiз денелi, төсi жүн-жүн, сары кiсi:
— Сырдария дегенiмiз осы ма? — деп сұрады.
Бәйдеш құлықсыздау:
— Иә, — дей салды.
— Ертеректе мектепте оқығанымызда мұны Қазақстан мен Орта Азиядағы ең үлкен
өзеннiң бiрi деушi едi. Сондағысы осы ма? — дедi әлгi кiсi мұрнын шүйiрiп.
— Бұрын суы толық едi. Ендi тартылғасын...
— Ол неге тартылады?
— Мына Өзбекстан жағында мақтаға деп, суды бөгеп алып жатыр. Содан бiзге
жетем дегенше, бар су жырымшыланып, таусылып та бiтедi.
— А, солай ма? Алда қандай станция болады?
— Қазалы.
— Онда балық сата ма?
— Сататын шығар.
Әлгi кiсi далаға көз сала отырып:
— Қаншама жер бос жатыр! Осының бәрiн игерсе ғой, — дедi.
— Неге бос? Бұның бәрi мал үшiн жайылым, — дедi Бәйдеш сол арада, неге екенi
белгiсiз, әлгi кiсiге қарсылық бiлдiргiсi кеп. Анада да сүйткен. Бұл жолы түсiп, Арқа
жақтағы облыстарды аралаған. Ең алдымен, пойызға мiнiп, Көкшетауға барған. Жаз
кезi болса да, ол жақ салқын екен. Бурабайға барып, суға түсе алмаса да, жер көркiне
таңданып қайтқан. Сосын Арқалық, Торғай өңiрiн аралап жүргенiнде, купелес, Алтай
жақтан келе жатқан бiр кiсi кең далаға қарап қойып: «Шiркiн, мына жердi игеретiн күн
туар ма?» — деген. Сонда бұл: «Ол игерiлiп болған да жоқ па?» — деп қарсы сөз