Упрощенная HTML-версия
аяз. Олар Байқожаға жетем дегенше әбден тоңды. Стансаға келгесiн, Мылтықбай
қылжақтап, құрдастығын араға сап, мұны дүкенге сүйреп апарады. Қас қылғанда
Әбдудiң қалтасында көк тиын да жоқ боп шығады. Онда осы Қадиша ол кездерi
Төретамдағы дүкенде iстейтiн. Бұл соған: «Жеңеше, қарызға бере салшы. Ақшасын бiр
соққанда берем», — деп, жабыса кетедi. «Қой, қарағым, үкiметтiң нәстесiн қарызға бер
дегенiң не? Үйтiп менiң басым екеу емес», — деп, Қадиша салған жерден ат-тонын ала
қашады. «Ертең бiр кiсiден берiп жiберейiн. Тоңып келе атыр ек». «Болмайды, тоңбақ
түгел доңғақ боп қатып қалсаң да бере алмайым», — дейдi Қадиша безiрейiп. Соны
естiген Мылтықбай шиқылдап күледi. Ол көзiнен жасы аққанша күлiп боп: «Бұл
доңғақта ақша қайдан болсын. Мә, екеуiн бере сал», — деп, қалтасынан қызыл он
сомды алып, сатушының алдына тастай салады. Әбду құрдасынан жеңiлгенiн бiледi.
Жолшыбай мазақтаған Мылтықбайға тiс жармайды. Ертең-ақ жаңағы сөздiң ел арасына
тарап кететiнiн сезiп, не iстерiн бiлмейдi. Ауылға келгесiн, үш-төрт күн iшiнен тынып
жүредi. Сол жылы қыс қатты боп, ақбасқын көктен борап, жерден суырып тұрған едi.
Мойны қашық жердегi отарларға шөп жетпей, мал аштан құрылып жатқан. Бiр күнi бұл
құдай айдап совхоз орталығына бара қалады. Ол кездерi совхоздың директоры
Дүйсенбай Маханов дейтiн Арғын кiсi едi. Сол директор мұны кеңсеге шақырып ап, бiр
топ солдатқа басшы боп, шопандарға барып қайт дейдi. Әбду ойына бiр қулық түсiп,
қуанып кетедi. Әйдiк тягачқа мiнiп ап, тура Төретамға қарай тартады.. Қуатты машина
жолсызды бұйым құрлы көрермей, ойқаң-шойқаң етiп арлап жүрiп отырады. Ол
Төретамның шетiне аяғы iлiккесiн, бiр солдатқа қарап: «Қалай, тоңдыңдар ма?» —
дейдi. «Сильно», — дейдi солдат тiсi-тiсiне тимей сақылдап. «Онда бой жылытсақ
кәйтедi?». «Оны бiзге кiм берiп жатыр?» — «Ендеше дымдарың iштерiңде болсын.
Сұраса, жауап бермеңдер, маған бұйырып сөйлеңдер. Мен кәзiр...» — Әбду бес-алты
тягачты дарылдатқан қалпы дүкеннiң жанына кеп, бiр-ақ тоқтайды. Сосын өзi
машинадан түседi. Артында мылтықтарын кезеген он шақты солдатты ертiп, саудыр
етiп дүкенге кiрiп барады. Мұны көрiп, Қадишаның көзi атыздай болады: «Қайным-ау,
мынауың не?» «Ойбай, жеңеше, құрыдым», — деп, Әбду еңкiлдеп қоя бередi. «Ау, не
болды соншалық?». «Құрсын, жеңiше, сорлап қалдым ғой. Кеше мектеп өртенiп кеттi.
Соны өртеген өзiң деп... мiне, айдап барады. Жеңiше, ендi сенi көрем бе, көрмейiм бе,
кiм бiлсiн. Қайда жүрсем де жақсылығыңды айта жүрейiн, маған… ананың… бiреуiн
бере сал». «Қарағым, сенен аяғанды ит жесiн. Мә, бiреу емес екеуiн ал!» — деп, сараң
Қадишаның қолы ашылып кетедi. Әбду онымен қош-қош айтысып, сыртқа шығады.
Төретамнан ұзағасын барып, солдаттар мән-жайды ендi бiлiп, қарқ-қарқ күлiседi.
Кейiннен Әбдудiң осы қылығы ел iшiне аңыз әңгiме боп тарап кеткен едi. Соны жаңа
Майнақтың айтқанына Әбдудiң жыны келдi, бiрақ iш пыстанын сездiрмедi.
Әбду қозғалақтап қойды. Мотоциклiн дарылдатып отырып, Жықпылдың жанынан
өткесiн, Есентайға қарай тура салды. Жолдың ала шаңын шығарып, бiрнеше оман
арықты оралып өтiп, ауыл иттерiн шулатып, Балғынбайдың қара үйiнiң жанына кеп
тоқтады. Тырылдағын қаңтарып, қозғаушыны өшiрдi де, одыраңдап iшке кiрдi:
— Ассалаумағалейкүм!
— Әлiксалам! Әбдумiсiң? Кел, төрлет! — дедi Балғынбай.
Әбду аяқ киiмiн есiктiң қыр көзiне тастай сап, төрге жайылған сәтен көрпенiң үстiне
малдасын құрып отырды. Жанына кеп жайғасқан Майнақтың тақымын бiр қысып
қойды. Сосын ол Балғынбаймен аман-саулың сұраса отырып, жерошақ жақтағы қара
қазанда былқып пiсiп жатқан жас бағлан етiнiң иiсiн сезiп, таңдайына жас сорпаның
тиетiнiн бiлiп, кеуiлденiп сала бердi. Шәй үстiнде де желдей ескен қалпынан бiр
танбады. Нестай шай құйып, кесенi әдеппен ұсынғанда балғын бiлектi қызықтағандай
қозғалақтап қап, көз қиығын салып барып алады. Сосын көрiп ал дегендей Майнақтың
бүйiрiн шымшиды. Онда үн жоқ, шәйдi сораптап тартып отыр. Ештеңенi сезер емес.
Әр-берiден соң соған Әбдудiң жыны келдi. Балғынбайға ыржия қарап:
— Ақсақал, осы қазақ неге түйе өсiредi? Соның сырын бiлдiңiз бе? — дедi.