Упрощенная HTML-версия
— Ендеше келесi апталарға шақыр. Ана Бәйдештi де қалдырма. Керек кiсiден қол
үзуге болмайды.
Жұман сырттағы сәкi үстiне төсек салдырып, шай iше бастады, Есiне Елекештiң үйiн
қоршаған биiк дарбаза түсiп, ақырын күлiмсiредi. Сосын бiр шаруасы есiне түскендей,
орнынан буындары күтiрлей түрегеп, iшке кiрiп, көне кебеженiң бiр бұрышында
жатқан бума кағазды алып шықты. Оны көтере бере, бiр үрлеп қап едi, шаң-тозаң бұрқ
ете түстi. Жұман мұрнын тыржитып, қолымен ұшқан шаңды әрi қарай желпiп, бiр ауық
тұрды. Аздан соң ол сәкi үстiнде отырып, әлгi буманы жаза бастады. Қағаздары
сарғайып кеткен ескi кiтаптардан бiр түрлi иiс шығады екен. Соңғы кездерi бұған
бiрдеме көрiне бастады. Қараптан-қарап отырып, өткен-кеткендi еске алса, осы бiр
кiтаптар ойына орала кететiн болып жүр. Оның нелiктен екенiн өзi де сезбейдi. Тек жан
түкпiрiнде әлсiз ғана ызыңдап жатқан бiр дыбыс мұның қаттылығын жұмсартып,
әлдеқандай ойға қарай иiп келе жатқандай. Ол не? Қандай ой? Жұман ол арасын әлi
анық өлшеп-пiшiп көрген жоқ. Тек ғана аңдайтыны — кiсi қартайғанда обал-сауап
жағын көбiрек ойлайды екен. Бұл да бiр мезгiл мына қысқа тiршiлiкте кiмге қиянат,
кiмге жақсылық жасадым деп толғанып, жүрiп өткен жолына бiр мезет көз салып қарап
едi, қоян жымынан iз кескен кәнiгi түлкiдей өз соқпағы өзiне соншалықты бұралаң,
ирелең, астары мен қыртысы көп боп көрiндi. Қай тұсқа да назар салмасын, тек қана
өзiне таныс қалың жықпыл көрiнедi де тұрады. Ол былайғы кiсiлерге онша көрiне
бермейдi. Мұның бiр кезде жанын алып қалған сол кулығы ендi кәзiр жанын
қинайтынды шығарды. Неге сүйттiм, деп, ол бiр сәт ойға шомып, сол уақиғалардың
алды-артына көз жүгiртiп қараса-ақ, баяғыдан бергi өзiне-өзi ақтау, дәлел етiп келген
сылтаулары сылтау емес, жас баланың өзiн-өзi алдаған бос әрекетiндей боп шыға
келедi. Жаны жұмсарып кеткен кезiнде, апырмау, осы бiзге не жетпедi, сүйтiп таласып-
тартыспай-ақ күн кешуге болмады ма, бiр-бiрiмiздi аяқтан шалғанда тапқан пайдамыз
кәне деп, қатты қоңылтақсып қалады. Сондай шақтарда ол жанына медеу болар бiрдеме
керектiгiн айқын сезедi. Соны таппай дал болады. Ақыры болмағасын, ол соңғы кездерi
ел-жұртқа көрсетпей, ертеректе мына Кеңтүптегi Ақмырза қажының мешiтiнде оқыған
кезiнде қолына түсiрiп алған көне кiтаптарға үңiлетiндi шығарып жүр. Алғашында тiлi
тосырқап қалған екен, мүдiре бердi. Келе-келе араб тiлiнiң мұңлы, бiр түрлi сүйек
сырқыратарлық әуенi тұла бойын ұйытып, шиыршық атқан жұйкесiне сылаудай жаңа
бастады. Содан бастап ол «Құранның» сарғыш тартқан беттерiн ақтарумен болып жүр.
Ендi кәзiр Жұман «Қиссас-ул әнбияның» беттерiн парақтап отыр. Сонау Хиджаз
жұртынан шыққан пайғамбардың өмiр тарихы жазылған тұстарға көз тастап қояды.
Оның дiн жасаймын деп көрген қиыншылығын бiртiндеп еске ала отырып, ара-
арасында басын ерiксiз шайқап қояды. Бiр сәт, осының бәрi не үшiн, кiм үшiн деп өзiне-
өзi сұрақ қойып, ойланып қалады. Бiрақ оған жауап таба алмады. Баяғыда шолақ
белсендi боп жүрген кезiнде қолды бiр сiлтеп, алдына шүпiлдей толып келе қалған
қымызды тартып жiберiп, әй, ол деген былай ғой деп, сайрай жөнелер едi. Ендi, мiне,
тiлiне түсау түсiп, кiбiртiктей бередi. Ол кездерi бұған ел басқару, жақсылық ұрығын
себу дегендердiң бәрi қарақан қара бастың қамы, әрi кеткенде атақ шығарып, дәрiп
шашу ғана боп көрiнетiн. Кiсiнiң бар кәдiр-қасиетi iстеп отырған қызметiне ғана
байланысты сықылданатын. Ол бұл пiкiрiне бiр кездерi қарсы дәлел табылар деп ойлап
та көрмеген. Бүгiнгi күнi соның солқылдақ тұстары анық байқала бастады. Неге деп
қап, ол алдындағы көне кiтаптың бетiн бiр аударып қойды. Сол арада кiтап арасынан
бiр парақ қағаздың шетi қылтиып көрiнiп қалды. Бұ не екен, деп қараса, — өлең! Өлең
болғанда атақты дамолла Тұрмағамбет шайырдың өлеңi! Жұман көздерiн қыса түсiп,
өлеңдi бастан-аяқ бiр шолып қарап едi, «Адамдық iсiңдi жұрт аңсап тұрсын, — не керек
қарынның құр майланғаны», — деген жолдар өзiне соншалықты таныс, ыстық көрiндi.
«Апырмай, ә?!» — деп күбiрлеп, ол бiр түрлi боп қозғалақтап қалды. Адамдық iсiңе
жұрт аңсап тұрсын дейдi, ә? О не сонда? Адамшылық, адамгершiлiк пе? Онымен
бауырмалдық, iзгiлiк, жақсылық дегендер туыс емес пе? Сен соны мына өлшеулi