Упрощенная HTML-версия
осындай жiгiттi неге бай қылып жаратпаған? Мұның малы болса ғой, маған құда түсер
едi. Маған бұдан артық жiгiттiң кәжетi де жоқ болар едi», — деп ойлап, өз-өзiнен
толқып бiраз отырған. Соны Досберген де байқайтындай. Мұның осы қалпын Жұман
да, Балғынбай да, мына Әзберген де сезiп қалғандай. Сезсе, сезе берсiн деп, найқалып
бұл отыр. Ой, ол бiр дәурен екен-ау! Сол жылы әкесi Қызылды қыстап отырған-ды.
Коңсылас жатқан Аспандар мен Бозғұлдар ерулiк берiп, кезек-кезек қонаққа
шақырысып, қыс бойы ауыл арасында жұргiншiлер кұрғамай қойған-ды. Ол кездерi
жыраулар үстерiне неше түрлi жарқыраған асыл киiмдерiн жапсырып, астындағы
аттарын баптап, күтiп ұстап, үкiлi домбыралары жандарында салақтап, қыдыңдап жетiп
келушi едi. Сосын, әйдәй, қыстаудағы ауылда кеуiлдi бiр кеш басталып кетсiн. Жыр,
терме деген айтылып жатады. Сол кештiң әрi мен ажарын келтiре түсiп, шашына өрiп
байлаған шолпысы көк сауырлы етiгiнiң тақасына соғылып, шылдырап, аяғын ерiне
басып, бұл келедi. Жiгiттердiң сұғы бұған қадалады. Не бiр сылқым мырзалар мұны
көзiмен iшiп-жеп, iшкi сырын қасы мен қабағынан танытуға тырысып, елпектеп-ақ
бағады. Онысын байқаса да, байқамаған боп, сәл-пәл күлiмсiреген калпын бұзбай,
сыпайы сөйлеп, сыпайы қалжыңдасып, бұл отырады. Сүйтiп жүргенде, бұл мына
далақтаған Әзбергенге бұйырам деп ойлаған да емес. Замана райы өзгергеннен кейiн
бұл баяғыда өзi менсiнбеген Жұманға зар боп қалды. Мұның жанына батқаны оның
бұдан ат-тонын ала қашқаны болды. Бұл iштен тынды. Сүйтiп жүргенде кәмпеске боп,
әкесi тiрнектен жиған малынан адаланып қалды. Сосын бiр түнi бұлар Бұқар жағына
қарай ауа көштi. Шешесi әкесiне қарсы боп едi, әкесi көнбедi. Олар көше-көше, әбден
титықтады. Сондағы бiр жәйт мұның әлге дейiн көз алдында. Бұлар Қарақ тауының
тұсына жете бергенде, бiр әлеметке кез болды. Бiр арада пырдай боп жатқан ауылға тап
келдi. Тiгiлген қараүйлер сол қалпында. Төңiректе тiгерге тұяқ жоқ. Үй iшiнде пырдай
боп, шашы жалбырап iсiп-кеуiп жатқандар. Бай ауыл болса керек, үзiк-баулары көздiң
жауын алады. Әкесi үнсiз отырып, «Құран» оқып, бұларды ол жерге жолатпай, әрi көше
бердi. Бiр арада бұлардың iзiнен қуып келе жатқан қуғыншыдар көрiндi. Сол екен, әкесi
мен шешесi белi мықты, тiрсектi қызыл маяға мiнiп, бұларды ағасына тапсырып, қашып
берсiн. Әкесi марқұм сонда бала-шағаға не iстей қояр деп ойлаған-ау. Осы кезде арттан
құйғытып келе жатқан кiсiлер бұлардың шенiне жете бере, мылтықтарын көтерiп, атып-
атып жiбердi. Қатын-қалаш баж ете қалысты. Балалар жылап, иттер абалап, айнала дем
арасында айқай-шуға толды да кеттi.
Сонда бұларды арттарынан қуып жеткен осы Досберген екен. Ол көштi иiрiп, сол
араға тоқтатты да, қашып бара жатқан әке-шешесiне кектене қарап: «Аналарды ұстап
әкелiңдер! Оларды соттап, жер аударамыз», — дедi. Сонда бұл баяғыдан берi ұнатып
жүрген осы Досбергеннi жек көрiп кеттi. «Үйтердей соншалық әкем менiң оған не
жазды? Алдындағы асын тартып iштi ме? Әлде ақысын жедi ме?» — деп қабағын түйiп,
онымен тiлге келмей қойған. Отыра қап, құдайдан әке-шешесiнiң аман-есен құтылып
кетуiн тiлеген. Сол тiлегi қабыл болды ма, әлде сирақты мая жеткiзбедi ме,
қуғыншылар әке-шешесiн ұстай алмай, керi бос қайтты.
Сосын Досберген бұлардың көшiн Кеңтүпке алып келдi. Келгенмен де бұлардың
берекесi бола қойған жоқ. Бұларды бай-құлықтың баласы деп, қолхозға алмай қойды.
Жеке күнелтуге мал жоқ. Қолда бiр-екi бие мен азын-аулақ қой-ешкi қалған. Екi ағасы
шаруа едi. Соны екi-үш жылда өсiрiп, бiр қора мал еттi.
Сүйтiп жүргенде өзi Әзбергенге бұйырды. Онда да қызық. Қалай көне кеткенiн өзi де
бiлмейдi. Сол кездерi Бұқар жағынан арып-ашып қайтқан кiсiлер бұларға кеп: «Әке-
шешеңдi көрдiк. Дiн аман. Бұқардың ар жағында мал бағып жүр», — десе, кейiннен
бiреулер: «Ояқта жоқ. Жолда қалған болуы керек», — дедi. Әйтеуiр, әке-шешесiнен
содан кейiн хабар болмай кеттi. Ендi олардан күдер үзген екi ағасы бiр күнi өзара
ойласып отырып, заманына қарай амалы деп, басқа түскен тiрлiкке көну керектiгiн
айтты. Сол екi арада Әзберген күн сайын екi етегi далақтап жетiп кеп, қонақ боп,
бұлардың аулынан шықпай қойсын. Аузындағы сөзi — көнтiр, тап жауы, бай-құлақ,