Упрощенная HTML-версия
«Бұл бiлмейдi дейсiң бе? Жердiң астындағыны бiлер», — дедi. Сосын шайды доғара
сап:
— Басымның сақинасы ұстайын дей ме, солқылдап барады ғой, — деп, орнынан
тұрып, анадай жердегi төсегiне кеп қисайды.
Күлжамаш мырс ете қап, аяқ-табақты ас үйге қарай ала жөнелдi. Оның томпылдаған
жүрiсiне қарап, iшiнен ыза болды. «Басындағы бақты көтере алмай, мына жаман
бөлекейдiң талтаңдауын-ай», — деп қойды. Мұның басынан өткен хикметтi берсе,
көрер едi. Бұл келiнi не кием, не iшем демейдi. Жеткенi алдында, жетпегенi артында.
Малы бағулы, суы әкелулi. Соны бiлмей, кейде кердеңдейтiнiне бұл ыза болады.
Әсiресе, Айзада келген сайын, бұл қараптан-қарап кiрпiшешендей жиырылады. Есiне
қай-қайдағы түседi. Баяғыда өзiн өсекке таңып, жаманатын жайған ауыл қатындары
ойына оралып, бiр түрлi болады. Алмашкүл Көптiлеумен сөздi болғанда, сондай
әйедерден ақыреттi көрген. Олар сыпсың-сыпсың сөздi бықсытып, екi есе өсiрiп, ауыл-
аймаққа таратады да жiбередi. Сүйтiп жүргенде сол өсек Пұсырманның құлағына на
тидi. Табан астында морт мiнездi кiсi шарт сынды.
Алмашкүл осы бiр желiгiнiң соңы бұлайша аяқталады ғой деп ойламаған-ды.
Жастық па, ақылсыздық па, кiм бiлiптi, салған жерден Көптiлеудiң ажары мен
абыройына қызықты, өз кеулiндегi құштар нәрсенi содан тапқандай болған. Ол кезде ол
әлi жас едi. Соның алдында ғана Қырда отырған бұның аулына Ырғыз жағынан
уәкiлдер келiп кеткен. Ол кездiң уәкiлдерi кәзiргiдей сызылған емес, өркөкiрек,
ұрдажықтау болатын. Қара терi шапандары сықырлап, ауыздарынан темекiлерiн
бұрқыратып, бар ызғарын шаша келетiн. Солардың бiрi жақын арада колхоздасу
басталатынын, мал-мүлiктiң ортаға түсетiнiн, бұрынғыдай сенiкi, менiкi болмайтынын
айтып, бұның әкесiне ешқайда көшпе деген. Соны ести сап, әкесiнiң зәре-құты
қалмады. Бұл болса бойжетiп отыр. Басқа балалары да тетелес есiп келедi. Солар сүтiн
талшық етiп отырған малы ортаққа түсiп кетсе, күнi не болады? Соның алдында ғана
Ырғыз бойындағы Тоқаның белгiлi байларын үптеген-дi. Олардың бар малы түгел аяқ-
табағына дейiн ортаға түсiп, өздерi жер аударылған-ды. Соны көре-бiле тұра, мұның
әкесi қалай шыдайды? Одан да қарабасын қайттағаны жақсы емес пе? Сол қамшы
болған әкесi бiр түнде аударыла көштi. Жүктерiн жеңiлдеп буып, асыл киiм, алтын,
күмiс бұйымдарын киiзге орап, белгiлi-белгiлi деген тұстарға терең етiп қазып, көмiп
тастады да, өздерi ымырт қараңғылығында жолға шықты. Ай қараңғы. Әкесi қандай
жетi қараңғы түнде де адаспас жершiл кiсi едi. Ол өз ауылын шағыл құмның iшiмен
алып жүрiп отырып, көптен кейiн барып, бұйырғынды, адырлы жолға кеп түстi.
Ондағы ойы — таң атқанша дейiн жел тұрса, құмдағы iздерiн жым-жылас етiп көмiп
тастайды. Сосын қуғыншылар шықса, бұлардың қайда кеткенiн таба алмайды.
Шынында да, солай болды. Бұлардың артынан өкшелеп қуған ешкiм көрiнбедi. Әкесi
ендi асықпай, түйелердiң сiңiрiн созбай, ауанымен жүрдi де отырды. Олар төрт-бес
күннен кейiн Сырға кеп құлады. Онда да азықтары таусылып, шаққа жеттi. Сол арада
жаңа колхоздасып жатқан ауылдардан дән алуға әкесi қорықты. Сойып жейтiн қолдағы
мал таусылған. Шешесi жергiлiктi Аспанның байларына барып, қара азық сатып алайық
деп едi. Әкесе тыңдамады. Олар қайтадан үдере көштi. Алмашкүл түйеге мiнiп келе
жатқан. Екi-үш күннен берi аузына еп ас алмаған-ды. Көзi әлсiн-әлсiн қарауытып кете
бередi. Тамағы кеуiп, басы ысып, бiр түрлi iсiнген сықылды удай ашып, жағы суалып,
ұрты iшiне кiрiп кеткен. Астындағы түйенiң әрлi-берлi ырғаған жүрiсiне дейiн ауыр
тиiп, сәл нәрсенi көтере алмай, қабағын түйiп ала қояды. Ол мына кап-қараңғы түнде
қайда келе жатқандарын, кiмнен барып пана сұрайтындарын, осы сергелдеңнiң қашан
бiтетiнiн бiлмей дал болады. Қарны ашқан iнiлерi шыр-шыр етедi. Оларды шешесi
қалтасында қалған қатқан құрттың ұсақ түйiрлерiн берiп, алдаусыратқан болады.
Балалар құртқа таласып, ауыздарына сап, талмап, аз уақытқа жұбанады. Содан кейiн
шырылын қайта бастайды. Соларды көрiп, Алмашкүлдiң көзiне жас келедi. Алдан
соққан желден бетiн бұра берiп, көзiн сығып-сығып алады. Олар сол бетiмен мына