Упрощенная HTML-версия
— Алда, қара суға жалда, бала, солай. Сосын... — Балғынбай күлдi. — Бiз
сияқтылардың салысын көздеген кiсiсiнiң астығына қоса салады. Бiзге еңбек ақысы
болса, жарап жатыр.
— Сонда қалай? Мынау деген қылмыс емес пе?
— Бала, саған мұның не керегi бар? Жүр, кеттiк.
Күн батты. Орақшылар қалған жұмысты түнгi бригадаға тапсырып, үйдi-үйiне
қайтты. Бүгiн Балғынбайдың кемпiрi ет асыпты. Дәм үстiнде Балғынбай кеуiлденiп,
қауқылдап, одан-бұдан әңгiме айтты. Шәйден соң керегеге сүйеулi тұрған қара
домбыраны қолына ап, құлағын келтiрiп, тыңқылдатып бiраз отырды. Содан екi iшек өз
ара үйлесiм тауып, қосыла шыққанда, Балғынбай добалдау қолымен күрпiте қағып,
Сыр бойының бiрнеше термесiн тартып өттi. Сосын Базар, Ерiмбет, Тұрмағамбеттердiң
мақамдарын тартты. Бiрде ұшатын құсша оңтайланып, домбыраны қағып-қағып
жiбердi. Салған жерден шабытты күй жосыла жөнелiп, қоңыр әуен безiлдей шығып,
көне замандардың лебi ескендей болды. Әлдеқайдан сыңсыған қыздың даусы
естiлгендей. Жылы жаққа қайтып бара жатқан құстардың тыруы құлаққа шалынғандай.
Мына тiршiлiкте асарын асап, жасарын жасаған кiсiнiң дүниенiң өтпелiлiгiн, әр кемелге
бiр зауалдың бар екенiн паш етiп, айтқан өсиетiнiң қоңыр мақамы пернелерден қайта
тiрiлiп, соны қайтадан растап жатқандай. Неде болса аздаған өкiнiшi бар күй. Сол
қоңыр әуен әлденеше рет қайталанып, шиыршық ата сағаға дейiн барып, талмаусырай
керi қайтып, домбыра шегiнен түспей қойды.
Балғынбай онан кейiн де көп күй тартты. Тоқшылық берiле тыңдады.
Түн ортасы болды. Шөпке шық қона бастады. Балғынбай домбырасын iргеге сүйеп,
төсегiне қисайды. Нестай шешесiнiң әр жағына жатты. Оның анда-санда қозғалақтап
қойғаны естiледi.
Тоқшылық көпке дейiн ұйықтай алмады. Есiне бағана Балғынбай айтқан гәп түстi.
Iшiнен соған таңғалды. Неге деген сұрақ бiр бүйiрiнде тұрып алды. Неге, неге? Оның
сыры қандай? Шамасы, мұның сол жықпылды ашқаны жөн.
Ертесiне Тоқшылық мылтығын ап, оқшантайын белiне байлап, құс атпақ боп, дария
жағасына келдi. Қалың қамыс арасында жасырынып тұрып қараса, дарияның
ортасында, оқ жетпейтiн жерде бiрнеше қасқалдақ қылт-қылт етiп жүзiп жүр екен. Ол
ендi төмен қарап едi, тiк жардың етегiндегi үйрек қонар кiшкене шалшық суды көрiп,
қалың жиденiң арасымен жүрiп отырып, жоғары өрледi. Бұл ара Оқшының Жықпылға
ұласатын тұсы. Осы жерде бiр кезде ит тұмсығы батпайтын тоғай болған деседi. Кәзiр
жиде, шеңгел сиреп, тек нарқамыс ғана қалған. Тоқшылық қолын қамыстың тiлгенiне
қарамастан, iлгерi жүре бердi. Қалың тоғайдан өткесiн, тура Жықпылдың басынан
шыға келдi. Әуелгiде Тоқшылық не болып, не қойғанын аңдамай да қалды. Табаны нар
шоқалақ басына тиген бойда мына қара жерден үзiлiп шығып ұша жөнелгендей басы
айналды. Сосын аптығын басып, жан-жағына шолып қарап едi, күзгi дала жас босанған
әйелше аяқ-қолын созып жiберiп, керiле қалған екен. Сонау терiскейден бiр-бiрiне
жалғасып, тiзбектелген қоңыр төбелер бұлаңыта көрiнедi. Шығыста оқшырайып Оқшы
тұр. Күн батыс жақта — сыңсыған қалың тоғай. Табан астында айдыны жарқырап,
Сырдария ирелеңдеп ағып жатыр. Барлығы қосыла кеп, қара жердiң құшағынан үзiлiп
шығып, түу биiктен айналасына көз тастаған бұған таңғала қарап қалғандай. Тоқшылық
ендi оңға бұрыла берiп, табан астында сонау дария жиегiне дейiн созылып, көзден
жырақ алқапта сыңсып тұрған қалың салыны көрдi. «Бұл кiмдiкi екен?» — деп,
Тоқшылық жан-жағына көз тастай берiп, тiлiн тiстей қойды. — Мынау жасырын еккен
күрiштерi болды. Гәп қайда жатыр?! Бұл қылмыс қой». Ол сосын мылтығын жоғары
көтере бере, шүрiппенi баса жаздап барып тоқтады.
Тоқшылық кешкiсiн ондық шамды жағып, жерге етпетiнен жата қап, алдына жайған
дәптердiң айқарма екi бетiне әлдененi шалт-шалт жазып жатты.