Упрощенная HTML-версия
— «Байқожа» совхозынан.
— Мынау ма?— деп боз бет кiсi ыбылжи қозғалып, арыстанша төрт тағандап тұрып
қалған әйдiк қара үстелдiң суырмасын өзiне қарай тартып, әр жерi қызыл қаламмен
сызылған, кей тұстарына қармақша iлмиген сұрақ белгiсi қойылған хатты алды.
Тоқшылықтың көзiне өз хаты оттай басылды.
— Иә, осы, — дедi орнынан сәл-пәл көтерiлiп.
— Бiлем, — дедi тiлшi. Енжар көзi мұның тұла бойын қуалай отырып, орындыққа
тiрелiп тоқтады.
Тоқшылық қысылып, қайта отырды. Не дерiн бiлмей, хатты әрi-берi аударыстырып,
саусағымен үстелдi тырсылдата бастаған боз бет кiсiге ыңғайсыздана қарады.
Боз кiсi асығар емес. Хан жайлауға барып, алты қанат ақ үйде шалқасынан шалжиып
жатып ап, қымыз iшiп отырғандай пәруайсыз қалпы асты сызылған жолдарға үңiлiп
шықты. Бiр езуiн iшiне жымқыра тiстелеп, ықырси ақырын сөйледi:
— Сонда қосымша жерге дән сепкен бе?
— Иә. — Тоқшылық «жасырын» деген сөздi көмейiнде iркiп қалды.
— Оның несi қылмыс? Кәзiр жұрттың бәрi сүйтедi, — деп, боз кiсi бұған алғаш рет
тура қарады.
— Сонда қалай? — дедi Тоқшылық себепсiзден себепсiз дiрiлдеген қолын жылтырақ
үстел үстiне қойып. — Ондай болса, қосымша жер жалпы есепке кiруi керек қой.
— Оның басқа жағы бар. Қарағым, шаруашылық дегеннiң құйтырқысы көп болады.
Әлi жассың. Кейiн түсiнесi?
— Ағай-ау, оның түсiнбейтiн несi бар? Бұл барып тұрған алдау...
— Олай деп бiрден кесiп айтпа, — дедi тiлшi қабағын шытып. — Жалпы бiрден
кесiп айтушы болма. — Ол жөткiрiндi. — Кәзiр ауыл шаруашылығында кейбiр
себептермен егiстiң бiраз жерi шықпай қалуын не шегiрткеге жем болуын ескерiп,
артық жерге дән себетiн жағдай кездесiп қап жүр. Былай қарағанда, сақтық қой. Сонда
оның десi айып? Мәселе жылда Отан қамбасына мол астың құюда. Егер саған салсақ,
егiс көлемi дәл болып ғана егiлуi керек. Ал, сол егiннiң жартысы торғайдың аузында
кеттi делiк. Сонда кiм зиян шегедi? Отан ғана. Сүйтсек, бiз жылда миллиард пұт астық
бере алар ма едiк? Бере алмас едiк... Сосын оны көрген кiсiлер бар ма?
— Бар, — дедi Тоқшылық қызуланып. — Оны жұрттың бәрi бiледi.
— Сен оны қой. Маған мына хаттың артына қолын қоятын кiсiлер керек.
— Олар... табылады.
— Ендеше, қарағым, соны тауып әкеле қой, — деп боз беткiсi сөздi кiлт үзiп, хатты
мұның алдына ысыра салды.
Тоқшылық хатын алып, тысқа шықты да, орталықтағы кiтап дүкенiне барды. Iште
бiр-екi окушы баладан басқа жан жоқ екен. Басына ақ жiбек орамал тартқан, тоқтаса
бастаған ажарлы әйел ағаш белдеу үстiне дәптерiн жайып жiберiп, шот қағып отыр.
Бұған кiсi екен деп назар аударған жоқ. Заманында болған-толғанын, әлi де ажары тая
қоймағанын сезетiн болса керек, ара-тұра сұйықтау қасын кербез қағып қояды.
Тоқшылық кiтаптарға көз жүгiрттi. Бiржерде шетел жазушыларының романдары
шаң басып, сыңсып тұр екен.
— Апай, мына кiтаптарды көрсетiп жiберiңiзшi, — дедi ол дүкеншiге қарап.
Дүкеншi әйел шотын қаға бере сәл тоқтап, бұған нұры тая бастаған көзiн таңырқай
тастады:
— Қарағым, алмайтын болсаң, кiсiнi әуре қылма.
— Мүмкiн, алармын. Әуелi көрейiн де.
Дүкеншi әйел орнынан кербез қозғалып, сұраған кiтаптарын алып бердi.
Тоқшылық кiтаптарды бiр-бiр парақтап шықты да, керегiн пәттелеп жинастырды.
Соны көрiп, дүкеншi әйел таңғалды:
— Немене, мынаның... бәрiн аласың ба?
— Иә.