Упрощенная HTML-версия
тоңайып, есiн ендi-ендi жия берген де, көлденеңнен соғыс кеп килiктi. Одан кейiн
бөлiнген шаруашылықты қалпына келтiру үшiн он-он бес жыл былай кеттi. Сол ұлы
дәрмектен Әзберген жырылып қала алған жоқ. Ақыры елу-алпыс сом пенсияны
малданып, шалдар санатына ендi. Құдайқа шүкiр, бала-шағасы ер жеттi. Немере сүйiп
отыр. Пендеге мына тiршiлiкте одан артық не керек? Қанағат, тойым болса, адамға
жетпейтiн ештеңе жоқ. Тек соны кемпiрiнiң түсiнгiсi келмейтiнi жанына батады.
Iштей өзi әйелiнiң дұрыс жерiн де сезедi. Бiрақ өзiнiң қайрат танытар тұсының өтiп
кеткенiн, ендi әуелде таңдаған жолынан бұрыла алмайтынын бiлдiргiсi келмей, сырттан
дөңайбатын алдырмайды. Кәзiрде де шалдарға шай алып берiп, қоқиланып отыр.
Кәмпиттiң шалдарды шақырғысы келмегенi — ескi жарасының қайтадан ған қақсап
қоя беруiнен қорыққандықтан едi. Ол төрде отырған Досберген, Балғынбай, Тiлемiс,
Жұмандарға көзiнiң астымен қарап қойып, уақыттың қалай тез өте шыққанына
таңғалды. Мына қу сүйектерi қалған қарттарды өз кезiнде қылшылдаған жiгiт болды,
қыз-қырқын қуды, ит тiршiлiк үшiн таласып тартысты дегенге өзге түгел, өз балаң
сенбейдi. Бәрi де кешегiдей едi. Мына шалдардың беттерiнде әжiм жоқ болатын.
Шаштарына қырау түспеген едi. Бәрi де алып ұшқан кеуiлмен өз ұясын, өз отбасын
жасасам деп, өмiрдегi сан тарау жолды таңдап алды. Кезiнде соқпақтары үйлеспестер
өзара қырқысты. Сол аласапыран тұста мұның да тағдыр жолы бытпылдыққа түсiп
кеттi. Үш ұйықтаса түсiне кiрмеген Әзбергенмен түтiн түтеттi. Саудасы өтiп кеткенiн,
ендi өзiнiң ешқандай да бөтен жолды таңдай алмайтынын бiлiп, жас келiншек iштен
тынды. Күйеуiн жек көрдi. Сүйтiп жүрiп азғантай тiршiлiктегi маңдайына жазылған
ырзық-несiбесiн терiп кеттi. Бiрақ оның шын баянды бақыт еместiгiн, нәрестенiң өз
саусағын сорғандай алданыш екендiгiн сезiп, үнемi қоңырайып сала беретiн. Сол
ыңғаймен тоқтасып, бүкiл өмiрi өтiп кеттi. Ендi кәзiр нашарлығына басып, бетiнiң екi
ұшы дуылдап бара жатқанын сездi. Досбергенге кесенi ұсына бере, қолы қалтырап
кеттi.
Шалдар көр-жердi әңгiмелеп отыр:
— Осы базарда мал қалай екен?
— Ойбай, қымбат, — дедi Жұман даусы құрылдап.
— Ол рас, боталы түйенiң алды мың жарым, екi мыңға шығып кеткен, — дедi
Әзберген қомпаңдап.
— Буаз бие де сол шамаға барып қалады, — дедi Тiлемiс тiстеуiкпен әйдiк көк бас
шекердi уатып жатып.
— Ертеректе түйенiң әулиесi бес жүз сомға шаққа дегенде өтетiн едi. Ел тоғайып,
алушы көбейгесiн, бағаның өсетiн болғаны-ау, — дедi Досберген жәйiмен.
— Оған не сөз бар, — Балғынбай күңк еттi де қойды.
Досберген Әзбергеннiң үйiне келген сайын ыңғайсызданып бiтетiн. Әсiресе,
Кәмпиттi көрсе болды, жел бiтiп жүрген жас кезiнде байыбына бармай iстей салған
қылуасы есiне түсетiн. Тап жауларымен күресемiз деп жүрiп, бұлар кейде кеуделерiнде
көптен берi қордаланған кек салдарынан асыра сiлтеп алғандарын байқамапты. Ендi
қарап отырса, сол кезгi әрбiр iстiң калқасында кiсi тағдыры, тiршiлiгi жатыпты. Кей
кездерi бұның қолы бөтен адамның жолай беруге хақысы жоқ сол тарапқа да сұғынып
кетiптi. Сол жылы Әзбергеннiң сөзiн қимай, қыз алып қашуға бара салғанына кейiн
өкiндi. Бұдан басқа өкiнiш те жетерлiк. Ендi ол: «Неге кiсi көп өкiнедi? Әлде бiз өкiнiп
өту үшiн жаралдық па? Жоқ, әлде адамның кәртейгенде ар-ұяты қинап, опық жеуi
өзi...былай...» — деп қоңырайып отырып қалды.
Тiлемiс бастастарының сөздерiн тыңдап отырып, өз тобының күн санап азайып келе
жатқанын қинала еске алды. Өзi мына қарттардай атқа мiне қоймаса да, қатардағы
жылқышы болды. Бүкiл өмiрi мал соңында өттi. Ертеңдi-кеш таусылмайтын сылп-сылп
тiршiлiк. Елекеш оқу бiтiрiп кеп, жұмыс iстегесiн барып, тiршiлiктiң бар күйбеңi