Упрощенная HTML-версия
Қалтаңда ақшаң болмаса, сенiмен адам деп сөйлеспейтiн көрiнедi. Ал, пұлың болса, не
iстеймiн десең де еркiңде. Дүниенi шайқап өтесiң. — Әбду қоразданып қойды. —
Әрине, о йақта да кiтаптан басқаны бiлмейтiн Мылтықбайлар бар шығар.
— Сонда... сенiңше, мына өмiрге кiтап керек емес пе?
— Жоқ, тоқта. Сен мынадай әңгiменi есiттiң бе? Ендеше тыңда. Баяғыда бiр молда
мен қарапайым кiсi айтысыпты. Молда айтысады: «Адамға тек қана кiтап керек!» —
деп. Ана кiсi айтысады: «Адамға тек қана нан керек», — деп. Содан екеуi таласа-таласа,
жеңiсе алмай, қазыға барыпты. Қазы сосын үкiм шығарыпты. Әлгi екеуiн екi мешiтке
жеке қамапты. Молданың алдына тау-тау кiтаптарды үйiп, бiр үзiм де нан бермептi. Тек
мешiттiң ең жоғарғы жағына бiр таба нанды қалтаға сап, iлiп қойыпты. Ал қарапайым
кiсiнiң қасына кiлең нанды үйiптi де, ең жоғары жерге кiтапты байлапты. Содан үш күн
өтедi, төрт күн өтедi. Молда кiтаптан бас алмайды, ал ана кiсi нан жеп жата бередi.
Содан бiр апта өтедi. Қарны ашқан молда кiтапты қашанғы оқысын. Бiр шамадан кейiн
қараса, молда барлық кiтапты үйiп, үстiне шығып, жоғарыда тұрған нанды алайын деп
жатыр екен. Ал ана кiсi кiтаппен шаруасы болмай, нанын жеп, бiр аптада оңалып
қапты.
— Осы да сөз бе?
— Неге сөз емес? Қарным ашып тұрып, аспанға алаңдағанның несi жөн? Одан да
әлгi құмырсқалардай тырбана бер. «Аяз әлiңдi бiл, құмырсқа жолыңды бiл» деген нақ
осы.
— Сонда тарихта аты қалған жеке кiсiлер шықпасын дейсiң бе?
— Әй, сен де бiр! — деп Әбду қолын бiр сiлтедi. — Қит етсе, тарих дейсiң.
— Жiгiттер, адам кәзiр тарихтың құлы емес, оны жасаушы да ғой, — дедi Бәйдеш
лекция оқып тұрғандай.
— Сонда мына Мылтықбай тарихтың дөңгелегiн айналдырушы ма?
— Болса, несi бар?
— Оған менiң дауым бар. Мылтықбайдың уақыты өткен, атам заманғы
ойшылдардың пiкiрлерiн тұтынып келе жатқанына пәленбай жыл. Егер Мылтықбай
тарихтың дөңгелегiн айналдырып тұрса, неге оны баяғы заманға қарай керi бұра
салмайды?
— Тарих дөңгелегiн керi айналдыру мүмкiн емес қой, — дедi Бәйдеш қызарақтап.
— Сонда қалай! Оны алға қарай айналдырған кiсiнiң керi қарай айналдыруға
шамасы жетпей ме? Менiңше, олай емес. Тарих дөңгелегiн уақыт айналдырады.
Желдиiрменнiң қалағын жел айналдырады. Заманына қарай амалын бiлмейтiн мына
Мылтықбайлар әлгi құлаққа жабысып, өзi айналып тұрғанын сезбей, оны мен
айналдырып тұрмын дейдi.
Мылтықбай орнынан атып түрегелдi.
— Ойбай-ау, ол...
— Әй, Мылтықбай, тоқтай тұр, — деп, Елекеш оның сөзiн бөлдi, — немене сендер
менiң отбасыма бiлiм сынайын деп келдiңдер ме? Жоқ, әлде Бәйдешке көрсетiп
отырған қырларың ба? Мына жас жiгiттердiң көзiнше әбiрейлерiңдi сақтасаңдаршы. —
Ол сосын iшке кiре берген Күлжамашқа бұрылды: — Ау, бәйбiше, шәйiң болды ма?
— Кәзiр. — Күлжамаш сыртқа шығып кеттi де, iзiнше қайта кiрдi. — Жiгiттер, шәй
келе жатыр.
12
Көлдей дастархан үстiне бар мәзiр қойылғасын, қонақтар қобырласып, ыңғайланып
отырысты. Үстел үстiн көмiп кеткен бекiренiң бел кеспесi мен қара уылдырығына,
тоңазыған қазы-қарта мен ащылайтын шөп-шаламға көз қиықтарын бiр-бiр салысып
қойысты. Елекеш көп күттiрмей, отырыспаны бастап та жiбердi. Күрең коньяк хрусталь