Упрощенная HTML-версия
жүрген түсiнiктермен ақтағанда да, бәрiн ел-жұртқа қызмет ету үшiн, тұрмыс құрып,
еңбек ету үшiн дегенде де, тiпте қосалқы нәрсе бола қойсын, ең алдымен, өз тәнiмiздегi
емiнсек уытты қайтару үшiн iстемеймiз бе? Пенде үнемi өз тәнiне өзi қожа ма? Тiптен
бiзге белгiсiз мылқау қуат тiршiлiк еткiзiп отырған түн түгел, адам айтар сөзiне де еге
бола бере ме? Әй, қайдам? Кәзiрде де Тоқшылық тұла бойы жылынып, өн бойына шым-
шымдап енiп келе жатқан әлдеқандай таңсық сезiмдi аңдады. Денесi өрт боп
жанғандай, бимәлiм бiр жалынға толып кеткендей. Көкiрегi қазынып, өзiне етене қып
жақын басар өзге бiр көкiректi iздедi. Тәнi жас денеге күн сайын шiрей толып,
қанасына сыймай бара жатқан зор уытқа төтеп бере алмай, соны қайтарар, соған
өзiңдей боп есi кете талмаусырап жатқан бөгде бiр уыт ұясын көзiн тапқанша
басылмайтын ыңғай байқатты. Көзi алды қарауытып, мың сан шырақ бiрте-бiрте сөнiп,
басына жеңiл, жып-жылы ақшыл тұман қонғандай болды. Түс көрдi. Түсiнде Набатпен
Жықпыл үстiнде қыдырып жүр екен. Тығыршықтай денелi қыз мұны жанына жолатпай,
құр сүйiспен кеуiлiн алдарқатпақ болады. Бұл оған өзеуреп көнбейдi. «Құрғақ қасық
ауыз жыртар», — дейдi бұл. «Неге?» — дейдi Набат. Сосын: «Ол сенiң әлгi кiтаптағы
айтып жүрген махаббатың ғой», — деп, сықылықтап күледi. Тоқшылық оған қарсы
бiрдеме айтайын десе, қыз сиқырлана күлiп тыңдамайды. Бұл оған анықтап қараса,
қыздың желке тұсында Елекеш тұр. Набат оған күле қарап қояды. Бұл шоршып түстi.
Одан кейiн үзiк-үзiк бiрдемелердi адам ұғып болмайды. Ендi бiрде қараса, мұны Нестай
қолтықтап алыпты. Мұның тұла бойы өрт. Демi ып-ыссы. Сәлден соң он екi мүшесiн
иiтiп, тамыр-тамырын қуалай бүлк-бүлк еткiзе, бiр раһат толқын жүгiре жөнелдi.
Ықылық атқандай ерекше уыт өз денесiнен бойын шымырлата шығып барады. Оған өзi
де дән риза. Бойы ал-сал тартып, демi бiр қалыпқа түсiп, созылып жатты. Қандай жiгiттi
де талмаусыратар нағыз таңғы тәттi ұйқы…
15
Әбду үйiне қайтып келе жатып, iшiнен бiр сөздi қайталаумен болды. Бiр иығын
көтерiп ап қисалақтап жүрiп келе жатып, жанында томпаңдаған Бибiшке назар да
салмады. Қайта-қайта Мылтықбайдың қылуасын есiне ала бердi. Сосын: «О, несi-ай?»
— дедi таңғалып. Өзi бола алмайды, болғанды көре алмайды. Қазақтың ақ патша
тұсындағы қашанғы әдетi осы. Ақ патша тұсында да, iлгерiректегi Жоңғар заманында
да даламызды таптап, алдымыздағы асымызды тартып жеген жаулар қазақтың ала
ауыздығын пайдаланып, бiрiн бiрiне қарсы айдап сап, өзара қырқыстырып қойған едi.
Екi жақ әлсiрегенде барып, араша түскен боп, ата мекенiмiзге көз алартқан. Әрине, бұл
Жоңғар заманында едi. Кәзiр, құдайға шүкiр, көйлек көк, тамақ тоқ. Ол заманда
қолынан келген кiсi не iстемеген? Соны Мылтықбай түсiнбей, айдалаға лағады деп,
Әбду оны күстәналады. Қолынан келсе, өзi неге ғылым кандидаты болмайды? Әй,
қойшы! Мұндайлар Алматыда жоқ деймiсiң? Әбду қолын бiр сiлтедi.
Өзi Бәйдештiң биыл ауылда демалам дегенiне қуанып қап едi. Үлкен ұлы келер
жылы мектеп бiтiредi. Өзi сияқты нағыз тас қайнатар. Соны бiр тәуiр оқу орнына
орналастырса, дипломы мен келiнiн алып берiп, мiндетiнен құтылса, жаны жай таппай
ма? Әбду күлiмсiреп қойды. Үлкен ұлынан кейiн де қатар өсiп келе жатқан балалары
есiне түстi. «Бәрiн адам қылам дегенше, шашыңнан бiр талшық та қалмайтын шығар».
Әбду аяғын әнтек-тәнтек басып кеп, үйiнiң есiгiн ашты. Балалары жатып қалған
екен. Сырттағы сәкiге төсек салынғасын, Әбду шешiнiп жатты. Қашанғы әдетiне бағып,
бiр сапар кесе шұбатты басына төңкере салды. Сосын қарнын сипап, маужырап, екi
аяғын ерiне көсiлдi. Есiне қайта-қайта Мылтықбай түсе бердi. Кiсi қағазға түскен сөзге
де сене ме екен, дедi. Ау, ерiккен адам не жазбайды? Неге қазақ iшiң бiлсiн, әлуәй
деген? Демек пенденiң iшiнде бiр пәле бар. Сол iштi тазартам деп, талай ғұлама бас
қатырған. Пенде iшi тазарған сайын, бiр бүкпесiн жасырып қала бередi. Сонда бұ не?