Упрощенная HTML-версия
— Е, деп, Орақ үнсiз қалды. Шайды асықпай, сораптап iше отырып, қайта-қайта
Бәйдеш жайында ойлай бердi. Олар бiр класта оқыған едi. Мына Мылтықбай, Әбду,
Елекеш бәрi мектепке бiрге барған. Соғыс жаңа бiтiп, ел әлi хал-жағдайын жөндей
қоймаған кез едi. Ол кезде мектеп мына Байқожада болатын. «Ақсуаттың» балалары
соған қатынап оқитын. Екi ара бес-алты шақырым. Орақ таңертеңнен тұрып, қолдағы
жалғыз сиырға Сыр жақтағы жақтағы кең жазықтан шөп орып әкеледi де, шүберек
сөмкесiн мойнына асып ап, оқуына кетедi. Жолшыбай оларға басқа балалар қосылады.
Барлығы шұбырып отырып, стансаға тартады. Жаз күндерi раһат. Әсiресе, маусым айы
басталысымен, дала көкпеңбек боп, қызғалдақ шығып, құлпырып кетедi. Жан-жақтан
кек жусанның қышқылтым, ұнамды иiсi шығады. Ойпаңдарда қып-қызыл қызғалдақ
қалың боп өсiп тұрады. Балалар бiр-бiрiн куалап, мектепке қалай жеткендерiн де бiлмей
қалады.
Сондай бiр күнi Орақ Несiбелi деген ұзын бойлы, ақ құба қызды қуалап келе жатып,
аяғын iндiгешке тығып ап, етпетiнен түстi. Қыз бұған қарап, мазақтап, сақ-сақ күлдi.
Соған ызаланған Орақ орнынан атып тұра сап, мойнындағы шүберек сөмкесiн жұлып
ап, былғалап, Несiбелiге қарай тұра ұмтылды. Қыз сықылықтап күлiп, тұра қашты.
Ұзын денесi күрбелдеу ол бiрден ұзап кете алмай, артына жалтақтап қарап қойып,
жүгiре бердi. Орақ оған жете бере, шүберек сөмкесiн сiлтеп кеп қалды. Несiбелi
жасқанып, сол қолын сәл-пәл көтерiп, бұға бердi. Сөмке оның қолынан асып барып,
бетiне сарт ете түстi. Несiбелi бақырып жылап жiбердi. Көзiнен iрi жастар ытып-ытып
шыққан қалпы, бұртаңдап, ол:
— Сен... сен... әкеңе тартып, — дедi.
Орақ қалт тұра қалды. Ол осы сөздi айтқан кiсiнiң қолында өлуге бар-ды. Мына
қызға не iстерiн бiлмей, сөмкесiн кейiн тартып жатып, қатты ашудан дiр-дiр еттi. Неге
олай болғанын өзi де бiлген жоқ. Басқа балалар бұған алақтап қарап қалған. Орақ
қайтып жауап қайырмай, сөмкесiн иығына салып ап, iлгерi қарай жүре бердi. Ешкiмге
тiс жарған жоқ. Ызадан жарыла жаздап келедi. Оның бала кезден қорқатын нәрсесi осы
едi. Әлi есiнде: мектепке бармай тұрғанында, көршi ұрысқақ бiр әйелдiң баласымен
ойнап жүр едi, әлгi қатын баласын шақырып ап:
— Сен онымен ойнама. Пәлесiне қалармыз, — дедi.
Мына сөз мұны кеудесiне оқпен атқандай болды. Жыларман боп, үйiне кеп,
шешесiне естiгенiн айтты. Шешесi қатты күрсiнiп:
— Әй, ол бейпiлауыздың сөзiн тыңдап нағыласың? Ояққа бармай-ақ қой, — дедi.
Мұның сұрағына тура жауап берген жоқ.
Содан бастап бұл әкесi туралы сөз айтса, қатты шамданатын. Соғыстан қайтқан
ағаларының пилоткаларын киiп, медальдарын тағып, балалар мақтанып жатқанда, бұл
оларға қызыға қарайтын. Iшiнен: «Мен неге солардай емеспiн?» — дейтiн.
Әкесi елуiншi жылдары қайтып кеп, ауылда жеңiл-желпi жұмыс iстеп жүргенде де,
оның басынан әлгi сұрак кетпей қойған. Бiрақ бұл кезде есейiп, оң-солын танып қалған
бұл әлден шөге түсiп, маңдайын әжiм айғыздаған әкесiнiң айта бермес бiр сыры барын
аңдайтын. Бiрақ оның не екенiн бiлмейтiн. Сұрауға ыңғайсызданатын. Содан көп
ұзамай, ел арасында қайтадан сыпсың-сыпсың әңгiме тарай бастады. Бiр күнi әкесi
мұның бетiнен сүйдi де, Жосалыға барып қайтам деп кеттi. Ол сол кеткеннен мол кеттi.
Орақ бұл кезде мектепте оқып жүрген едi. Көп ұзамай шешесi сырқаттанып қалды.
Колхоздың бригадирi еңбеккүн тап деп, мұны егiнге шығарды. Масақ терiп жүрiп, Орақ
сабақтан қала бердi. Сол қалуымен ол арада бiраз сабақ түсiп кеткесiн мектепке барса,
бiрге оқыған балалары оқулықты аяқтауға жақындап қапты. Бұл қанша тырысса да,
оларды қуып жетудiң қиындығын бiлдi. Сосын мектептен шығып, колхоздың
жұмысына араласып кеттi. Егiн ектi, шөп шапты, мал бақты. Тапқан-таянғанын
шешесiнiң аузына тосты. Сүйтiп жүргенiнде, ел iшiнде iрi дүрбелең болып өттi.
Газеттерге бұрын жiберiлген кәтелiктер қатты-қатты сыналды. Наһақтан күйген кiсiлер
ақталып, елге орала бастады. Солардың бiрi болып әкесi Досберген де келген едi. Бiрақ