Упрощенная HTML-версия
Шалдар мырс-мырс күлiстi. Оның сырын Елекеш бiлетiн. Мына қайын атасы Жұман
жас кезiнде, НЭП дәуiрлеп тұрған кезде, кәсiп iздеп Жосалы асып, бiр бай саудагердiң
кiрешiсi болған. Осы Сыр бойынан бiр жағы сонау Жаманқала, Ырғыз бойына дейiн,
бiр жағы Бұқар, Үргенiшке дейiн керуен тартқан. Етi тiрi жiгiт аз уақыт iшiнде
саудагерге жағып, тиыннан сом құрап, өзi де шолақ дәулет жиған. Бұл кiсiнiң әдетi
Бұқардан алған затына үстеме баға қосып, қожасына бiлдiрмей, пайда көредi екен. Бiр
күнi қожасының өзiн қу тақырға отырғызып кетiптi.
— Қазақтың осынысына не дерсiң. Өзiнiң алапасына қол сұқсам, қараулық жасады
деп шыға келедi. Өзiммен өзiм болсам, қайырымсыз ит дейдi. Сүйтiп жүргенде бiздiң
малымыз кiмнiң аузында кеткен жоқ? Ау, мен алсам, атасы басқа бiреуден алдым,
Сенен алған жоқпын ғой, — дедi Жұман шәңкiлдеп. Ашуланғанда оның даусының
қырылы бiлiнбей кетедi екен.
— Бiзге келгенде де несiбең кем болмаған шығар, — дедi Балғынбай берiспей.
— Кем болды деп отқан мен жоқ. О да менiң ырыздық несiбем шығар. Құдай
бәндәға бәрiн өзiм iстетем, тек оны бәндәлардың бiр-бiрiнен көргiзем деген. Мен алсам,
— үкiметтен алдым. Көп түкiрсе көл деген. Ақы адал маңдай терiммен табыс тапсам,
оның несi айып?
— Несi айып?— деп Балғынбай мырс еттi.— Үкiметтен алғаның да айып емес пе?
— Сөз болғаныңа, — деп, Жұман таңдайын тақ еткiздi. — Әй, Балғынбай! Өзiң ата
сақалың аузыңа түссе де, шикiлiгiң қалмапты. Ана Қарасақал Рахмет: «Дүние деген
теңiздi, есебiн тауып жеңiздi. Есебiн тауып жемеген төрт аяқты доңызды», — демеп пе
едi? Мең жесем, доңыз болмай жедiм. Алдыңдағы несiбеңнен құр алақан қалған өзiңнен
көр де.
— Е, солай де, — Балғынбай бойын тiктеп, айдындана түстi. — Доңыз деп отқан
iжкiм де жоқ. Бiрақ дүния боғын домалатқан қара қоңыз екенiң рас қой.
Тiлемiс от шығып кетер деп ойлап, Жұманның алдын алып:
— Құда, осы сен бiр кезде жорға ашып, күрiш егiп, рекөрд жасаған жоқ па едiң? —
дедi.
—Шынында, осы не сөз?
— Рекөрд жасады дей ме қалай?
— Жасағанда қандай, Жықпылдың бойын дәнге көмiп тастады, — дедi Балғынбай
мысқылдап.
— Немене өмiр бойы тырбанса да, көзiн тауып еңбек етпес, жылап iшiп, шыңғырып
т... отырған сен деп пе едiң менi? — дедi Жұман ашуланып.
— Мен жылап iшсем, жаныма батқан бiр нәсте бар шығар. Шыңғырып т..., айта
алмай жүрген бiр гәбiм бар шығар. Бiрақ мен пайданың көзiн табам деп, көз шығарған
жоқпын, — дедi Балғынбай кетерiле сөйлеп. Сөзiнiң ар жағында әлдеқандай ашу-
араздығы мен айыбы бар зiл жатқаны байқалып қалды.
— Ау, ағайын, бала боп кеттiңдер ме? Жоқтан өзгеге таласпай қойыңдар. Өткен ендi
мың айтқанмен қайтып келмейдi. Ондай-ондайды еске ала берсек, ел болудан қаламыз
ғой, — деп Досберген екеуiн тиып тастады да, Елекешке бұрылды. — Сенен сұрайын
деп жүрген бiр гәбiм бар едi. Осы күрiштi баяғыда бiз де еккен едiк. Өзi аузы-мұрнынан
суға келiп тұрмаса, кеуiлi көншiмейтiн дақыл. Әр сабақтың арасы жақындап кетсе,
көпек иттiң жүнiндей ұйысып, жығылып қалады. Құлаған жер су тиiп, шiрiп кетедi. Ол
кездерi бiз күрiштiң гектарынан әрi дегенде қырық-елу пұт қана астық алатынбыз.
Кәзiргiлердi естiп, кейде жағамды ұстайым. Бұл не сонда? Шынымен, бiр есебiн
таптыңдар ма? Әлде...
— Ақсақал, бәрi жерге байланысты ғой, — дедi Елекеш асықпай сөйлеп. — Ол кезде
қазақ көң төгуден басқа ненi бiлген? Кәзiр тыңайтқыш себебiмiз. Бiр еккен жерге дәндi
қайта шашамыз.
— Е, солай де.