Упрощенная HTML-версия
— Ойпырмай!
Досберген қарт ерiксiз жаңасын ұстады. Iзiнше осы қылығына ыңғайсызданып,
бiреу-мiреу көрiп қалмады ма екен деп, жан-жағына жалтақтап қарап қойды. Көшеде
тiрi жан жоқ екен. Күн әлдеқашан ауған. Ала бұлтты аспан бояуы судан оңып кеткен
ескi шүберек сықылды әлден-ақ тұнжырай бастаған. Ол таяғына сүйенiп, демiн азырақ
алып, үйiне қарай беттедi. Iштей ойда-жоқта басына сап ете қалған тосын ойға
таңғалды. Шынында да, солай екен-ау деп, осы бiр сәт өзiнiң әңгүрт басқан қадамын
аңдағандай, басын әнтек шайқап қойды. Расында да, Тоқшылықтың мына отбасының
бар ауыртпалығын осы бастан арқалағаны жөн бе? Оның таланына жiбi түзу бәлекей
тап келе қойса — жақсы; кiрпiшешенше жиырылып тұрған тiкбақай бiреу кездесе
қалса, жас жiгiттiң жiгерiн құм қылып тастамай ма? Сосын ол бұған iштей наразы боп
жүрмей ме? Сен соны айтып, бұрынғы қарияларша жол көрсетем десең, бүгiнгiнiң
оқыған-тоқыған жасы нұсқалы сөзiңе құлақ қояр ма екен? Егер өз ақылым өзiмде десе,
кәйтедi? Сонда бұл өз қамын ғана күйттеп, өз перзентiнiң алдын кесiп қоймай ма?
Оның есесiне таңдауды Тоқшылықтың өзiне салғаны мақұл емес пе? Дегенмен
қашаннан әке сөзiн тыңдап үйренiп қалған қарт өз сөзiнiң дұрыстығын тереңнен
сезгендей, бар ойы соған қарай ауа бердi. «Онда тұрған не бар? Бiз де әкемiздiң
айтқанын кайт қылған жоқпыз ғой», — дей берiп, ол қалт тоқтай қалды. Тоқта!
Шынымен, осының рас па? Досберген қарт өз-өзiнен күбiрлей сөйлеп, тағы да жан-
жағына жалтақтап қарап қойды. Сосын аздап күрсiндi. Белi сырқырап сала бергесiн,
шаңы аспанға ұша бұрғылдаған айдау жолдың шетiнде теңкиiп жатқан әйдiк қара тасқа
тақап кеп, уһ деп, үстiне отыра кеттi. Кәрi қара тас та күндiзгi ыстықтан бойына сiңiрiп
қалған соңғы жылуым осы дегендей, мұның бөксесiн аздап ғана қыздыра бастады. Шал
қозғалақтап қойып, таяғына сүйенiп, кәрi көзiн сығырайтып, батыс беткейдегi көлденең
құлаған кара жалға ұзақ тесiле қарады. Оның көрi жанарының алдынан өткен замандар
елесi бұлдырап өте бастаған сыңылданды. Сол екен, кеше ғана өзiмен бiрге жүрген
неше түрлi кiсiлердiң кескiн-келбетi жалт-жалт етiп, ұбақ-шұбақ керуенше көлбеңдей
бердi. Ол әлдене деп күбiрлеп қойып, жадында мәңгi хат боп жазылып қалған өткен
уақыт үзiктерiн шола бастады.
Бұл да әкесi сияқты жылқышы болды. Көз ашып, ес жиғаннан берi көргенi —
жылқы. Жетi жасқа жаңа шыға бергенде, әкесi мұны атқа мiнiп жұруге үйреттi.
Алқашқы сәттен-ақ ат жалына балғын қолдарымен шап берiп, әлсiз қос тақымын
барынша қыса түскенiн көрiп, әкесi шешесiне күле қарап: «Жарайды, нағыз шабандоз
болады», — деген. Бiрақ бұл шабандоз боп, ат баптап, сейiс жалдап, ұлы думан
жарыстарда бақ сынай алған жоқ. Бар-жоғы есе келе әкесiне қолғабыс етiп, жылқы
бақты. Қақтардың қаңаған суығында, шiлденiң ми қайнатар аптабында, көз бен
көктемнiң жаңбырлы, алмағайып маусымды шақтарында жылғы соқында жүрiп,
тiршiлiктiң ащы-тұщысын бiр кiсiдей татып үлгердi. Өз қатары құсап, жiгiт шағының
қызық-думанын көре де алмады. Мына Жұман бастаған үлкен топ қызыл-жасыл боп
сәндене киiнiп, ауа көшкен талай күштiң iзiнен түн қата қуалап, бозбалашылық құрып
жүргенде, бұл қасқыр қай жерде шауып кетедi, қай жерде оп бар деп кәуiп илеп, мал
соңында салпақтады. Оңаша калған сәттерi ол өзiне-өзi, бұ қалай деп сұрақ берiп, мына
тiршiлiктiң қиын бiр сауалына жауап таппақ боп, талай рет бас қатырған да едi. Бiрақ
оңған жауап таба алмады. Әсiресе, ана жолғы тойдан кейiн мұның шақшадай басы
шарадай болды. Ол кез жаздың жуан ортасы едi. Қыстай Қызылды жайлап, бiр тұяғы да
кетiлмеген бай ауылдары Сырдың мұзы бұзылмай тұрып, Қыр жаққа өтiп алғасын,
асықпай, әр жерге бiр аударылып қонып, Қарақұмның қиыр бiр шалғайына ұмсына
кiрiп те кеткен-дi. Сондай бiр күнi Кәмпиттiң аулына ұлы жырау Балқы Базар кеп,
ұлан-асыр мереке болды да қалды. Жан-жаққа шабармандар жiберiлiп, аяқ жетер
жердегi бай ауылдардың ақсақал, қарасақалдары шақырылды. Оларға iлесе жас
келiншек, қыз-қырқындар да келдi. Кәмпиттiң әкесi қолы ашық, аздап атаққұмарлау